Giải thưởng Pritzker 2022 vinh danh Francis Kéré – Kiến trúc sư châu Phi đầu tiên đạt giải “Nobel Kiến trúc”

Giải thưởng Kiến trúc Pritzker lần thứ 44 đã chính thức gọi tên KTS, nhà giáo dục, nhà hoạt động xã hội Diébédo Francis Kéré, người mang đến làn gió mới cho những quốc gia nghèo với triết lý “kiến trúc vị nhân sinh”.

Ngày 15/3/2022, tại lễ trao giải Pritzker lần thứ 44, Chủ tịch Quỹ Hyatt, Tom Pritzker đã chính thức công bố người chiến thắng giải thưởng Kiến trúc Pritzker năm 2022 là KTS 57 tuổi, Diébédo Francis Kéré. Ông là người thứ 51 vinh dự nhận giải thưởng “Nobel Kiến trúc” năm nay và cũng là KTS châu Phi đầu tiên đạt danh hiệu cao quý này.

Với hoạt động kiến trúc vì cộng đồng, đặc biệt ở những quốc gia nghèo khó, trải qua nhiều khó khăn, Francis Kéré đã được tôn vinh vì biết cách “kết hợp những vật liệu địa phương, xây dựng những cơ sở hiện đại có giá trị vượt qua cả kiến trúc, giúp phục vụ và ổn định tương lai của cộng đồng”.

Bản thân Kéré sinh ra và lớn lên tại Gando, Burkina Faso – một trong những quốc gia nghèo nhất và có trình độ học vấn thấp nhất thế giới, một vùng đất thiếu trầm trọng nước sạch, điện dân dụng và cơ sở hạ tầng, chưa nói đến kiến trúc. Vì vậy, bản thân ông luôn mong muốn mang đến những gì tốt đẹp nhất cho các vùng nghèo khó thông qua kiến trúc.

“Tôi hi vọng có thể thay đổi những khuôn mẫu, thúc đẩy mọi người mơ ước và vượt qua rủi ro. Không phải vì giàu nên mới lãng phí vật chất, cũng không phải vì bạn nghèo mà không tạo ra những thứ chất lượng, […] Mọi người đều xứng đáng có được những thứ chất lượng, xứng đáng với sự sang trọng và thoải mái. Chúng tôi đều có chung mối quan tâm về khí hậu, về dân chủ và cả những điều thiếu thốn”, vị KTS hai quốc tịch Faso và Đức chia sẻ.

“Ở Francis Kéré có sự hiện diện của kiến trúc tiên phong, bền vững với trái đất và cư dân, những người có cuộc sống nghèo khó. Ông ấy là KTS, là người phục vụ bình đẳng, cải thiện cuộc sống cho vô số cư dân ở những vùng đất tưởng chừng như bị lãng quên”, Chủ tịch Pritzker đánh giá cao những gì KTS Kéré đã làm được trong sự nghiệp của mình, “Thông qua những tòa nhà mà ông ấy thực hiện, vẻ đẹp, sự khiêm tốn, táo bạo, sáng tạo cũng như bằng sự toàn vẹn của kiến trúc và phong cách riêng của mình, Kéré đã đề cao sứ mệnh của Giải thưởng một cách đầy tinh tế”.

Là con trai trưởng của trưởng làng tại Gando và là người đầu tiên được tới trường, cảm nhận đầu tiên của Féré về kiến trúc chính là lớp học tồi tàn, thiếu thông gió và ánh sáng, với hơn một trăm học sinh phải ngồi học hàng giờ trong điều kiện khí hậu khắc nghiệt. Năm 1985, ông đến Berlin nhận học bổng nghề mộc, ban ngày học lợp mái nhà, làm đồ nội thất và lên lớp trung cấp vào ban đêm. Năm 1995, ông được nhận học bổng tại trường Technische Universität Berlin (Berlin, Đức), tốt nghiệp năm 2004 với bằng cấp cao về kiến trúc.

Với những ấp ủ khi còn trẻ về một ngày sẽ mang đến không gian tốt hơn cho trường học, đặc biệt những vùng khí hậu khắc nghiệt, để việc dạy và học trở nên thú vị, năm 1998 ông đã thành lập Quỹ Kéré để gây quỹ và vận động xây dựng lớp học thoải mái dành cho trẻ em.

Công trình đầu tiên của ông là Trường tiểu học Gando tại quê hương, hoàn thành năm 2001, được chính những người dân ở đây xây dựng dưới sự hướng dẫn của kiến trúc sư bằng “các dạng vật liệu bản địa và kỹ thuật hiện đại”. Dự án này đã giúp ông giành Giải thưởng Aga Khan về Kiến trúc năm 2004, sau này dẫn đến sự ra đời của công ty kiến trúc của riêng ông, Kéré Architecture (có trụ sở tại Berlin, Đức).

Tiếp nối thành công này, Francis Kéré tiếp tục triển khai những dự án “vị nhân sinh” với các cơ sở y tế, trường tiểu học, trung học khắp những vùng đất nghèo như Burkina Faso, Kenya, Mozambique và Uganda.

Chủ nhân của giải Pritzker 2022 chia sẻ: “Tôi lớn lên ở nơi không có đến một trường mẫu giáo, nhưng cộng đồng chính là gia đình lớn, chăm sóc cho nhau, ngôi làng là sân chơi. Tôi nhớ căn phòng mà bà tôi thường ngồi và kể chuyện, chỉ có chút ánh sáng lọt qua, trong khi chúng tôi ngồi túm tụm gần nhau nghe giọng của bà ở căn phòng nhỏ mà tôi cảm thấy an toàn. Đó là cảm nhận đầu tiên của tôi về kiến trúc”.

Chính vì vậy, cách thể hiện thơ mộng về ánh sáng luôn có sự nhất quán trong các dự án của Kéré. “Những tia những lọc vào các tòa nhà, sân chơi, không gian đệm, bất chấp khí hậu khắc nghiệt giữa trưa, mang đến không gian yên bình, sum vầy”.

Ngoài trường học và cơ sở y tế, Kéré cũng thực hiện nhiều dự án khác tại châu Phi bao gồm hai tòa nhà quốc hội: tòa nhà Quốc hội Burkina Faso (Ouagadougou, Burkina Faso) và tòa nhà Quốc hội Benin (Porto-Novo, Cộng hòa Benin); TStartup Lions Campus (2021, Turkana, Kenya), một khuôn viên công nghệ thông tin và truyền thông, Viện Công nghệ Burkina (Giai đoạn I, 2020, Koudougou, Burkina Faso) bao gồm các bức tường đất sét có thể làm mát.

Với lối kiến trúc bắt nguồn sâu xa từ những kinh nghiệm và vốn sống của mình ở Gando, Kéré đã truyền tải văn hóa truyền thống Tây Phi ra thế giới, đặc biệt là thực hành “giao tiếp dưới gốc cây thiêng để trao đổi ý tưởng và trò chuyện”. Trên thực tế, năm 2017 tại Serpentine Pavilion, KTS người Gando đã tưởng tượng ra cấu trúc giống hình cây với một mái nhà tách rời và những bức tường cong được tạo thành từ các mô-đun màu chàm hình tam giác, màu đại diện cho sức mạnh trong nền văn hóa của ông. Bên trong pavilion, nước mưa được dẫn vào trung tâm, làm nổi bật hiện trạng khan hiếm nước trên toàn thế giới.

Bên cạnh những hoạt động kiến trúc thiết thực ở châu Phi, ông cũng ghi dấu ấn đáng kể ở Đan Mạch, Đức, Ý, Thụy Sỹ, Vương quốc Anh và Hoa Kỳ.

Một số dự án nổi tiếng khác của ông còn có Xylem Léo Doctors’ Housing (2019, Léo, Burkina Faso), Trường trung học Lycée Schorge (2016, Koudougou, Burkina Faso), Vườn quốc gia Mali (2010, Bamako, Mali) và Làng Opera (Giai đoạn I, 2010, Laongo, Burkina Faso).

Trong sự nghiệp của mình, ông cũng đi thỉnh giảng tại nhiều trường đại học lớn như Trường Đại học Harvard, Trường Kiến trúc Yale. Ông cũng là thành viên danh dự của Viện Kiến trúc Hoàng gia Canada (2018) và Viện Kiến trúc Hoa Kỳ (2012) và là thành viên điều lệ của Viện Kiến trúc Hoàng gia Anh (2009).

Dịch: Vũ Hương | Nguồn: Tổng hợp